Парады настаўніка- дэфектолага
Дзеці з цяжкімі парушэннямі мовы – гэта адмысловая катэгорыя дзяцей з адхіленнямі ў развіцці, у якіх захаваны слых, першасна не парушаны інтэлект, але ёсць значныя маўленчыя дэфекты, якія ўплываюць на станаўленне псіхікі.
Развіццё прамовы дзіцяці звязана з паступовым авалоданнем роднай мовай: з развіццём фанематычнага слыху і фарміраваннем навыкаў вымаўлення гукаў роднай мовы, з авалоданнем слоўнікавым запасам, правіламі сінтаксісу і сэнсу гаворкі. Актыўнае засваенне лексічных і граматычных заканамернасцяў пачынаецца ў дзяцей у 1,5-3 гады і ў асноўным заканчваецца да 7 гадоў. У школьным узросце адбываецца ўдасканаленне набытых навыкаў на аснове пісьмовай мовы. Гаворка дзіцяці фарміруецца пад непасрэдным уплывам прамовы навакольных яго дарослых і ў большай ступені залежыць ад дастатковай маўленчай практыкі, культуры маўленчага акружэння, ад выхавання і навучання.
Маўленчыя парушэнні могуць закранаць розныя кампаненты прамовы: гукавымаўленне (зніжэнне выразнасці прамовы, дэфекты гукаў), фанематычны слых (недастатковае авалоданне гукавым складам слова), лексіка-граматычны лад (беднасць слоўнікавага запасу, няўменне ўзгадняць слова ў сказе). Такое парушэнне называецца агульным недаразвіццем гаворкі. Айчынныя спецыялісты вылучаюць тры ўзроўні агульнага недаразвіцця прамовы:
1 узровень – назіраецца поўная адсутнасць ці рэзкае абмежаванне слоўных сродкаў зносін ва ўзросце 4-5 гадоў. Слоўнікавы запас складаецца з гукавых або гукападражальных комплексаў, у большасці выпадкаў незразумелых навакольным і суправаджаюцца жэстамі;
2 узровень-у дзіцяці з'яўляюцца некаторыя скажоныя словы, намячаецца распазнаванне некаторых граматычных формаў. Але разам з гэтым вымаўленчыя магчымасці дзіцяці значна адстаюць ад узроставай нормы;
3 узровень – характарызуецца наяўнасцю разгорнутай фразавай гаворкі з элементамі лексіка-граматычнага і фанетыка-фанематычнага недаразвіцця. Дзеці ўступаюць у кантакт з навакольнымі, але свабоднае маўленчае зносін абцяжарана.
Прычыны маўленчых парушэнняў. Адрозніваюць неспрыяльныя ўнутраныя (экзагенныя) і знешнія (эндагенныя) фактары. Так у парушэннях прамовы прыводзяць: унутрычэраўная паталогія (гіпаксія плёну (кіслароднае галаданне), таксікоз, вірусныя і эндакрынныя захворванні маці, траўмы плёну, рэзус-несумяшчальнасць маці і плёну, празмерны прыём лекаў падчас цяжарнасці, алкагалізм, курэнне, наркаманія, уплыў іянізавальнай радыяцыі, пастаянная вібрацыя і інш. Асабліва шкодна спалучэнне некалькіх неспрыяльных фактараў падчас цяжарнасці. Найбольш грубыя дэфекты могуць наступіць пры неспрыяльных умовах развіцця плёну ў перыяд ад 4 тыдняў да 4 месяцаў. Спадчынныя фактары таксама могуць спрыяць з'яўленню ў дзіцяці маўленчых парушэнняў.
Маўленчыя парушэнні самі па сабе не знікаюць і пры адсутнасці спецыяльна арганізаванай лагапедычнай дапамогі могуць адмоўна адбіцца на развіцці дзіцяці. Паўнавартасная гаворка дзіцяці з'яўляецца адным з асноўных умоваў яго развіцця. Бацькі павінны ведаць, што не пазней 5 гадоў трэба вызначыць усе недахопы развіцця прамовы дзіцяці.
Пры выпраўленні маўленчых парушэнняў бацькі павінны ўсяляк дапамагаць педагогам (лагапеду, выхавальніку, псіхолагу). Выпраўленне прамовы патрабуе сістэматычных працяглых заняткаў. Поспех карэкцыі шмат у чым можа залежаць і ад сям'і дзіцяці. Трэба з вялікай павагай ставіцца да самых маленькіх поспехаў дзіцяці, хваліць яго і заахвочваць. Бацькі, у якіх расце дзіця з маўленчай паталогіяй, не павінны агароджваць яго ад зносін з аднагодкамі, якія маюць нармальную гаворку. Важна ўсяляк падтрымліваць цікавасць дзіцяці да маўленчых зносін.